Fomes fomentarius
Bukov trud, kresiva guba, pčelarska gljiva
Gljiva za koju pouzdano znamo da je imala široku primenu kroz istoriju.
ETNOMIKOLOGIJA
Milenijumima je korišćena kao sredstvo kojim se potpaljivala vatra, a u nekim ruralnim delovima sveta se i dalje koristi u tu svrhu. Sve do XIX veka koristi se u brodogradnji, tj. do onog trenutka kad je drvo zamenjeno drugim materijalima. Do tog perioda trud se koristio kao hermetik između dasaka kojima su građeni brodovi. Našla je upotrebu i u proizvodnji odeće kao materijal za kape, ili kao dekorativni detalj, a od njenih vlakana se pravio i filc.
Zajedno sa brezovom gubom (Piptoporus betulinus) pronađena je 1992.godine u južnom Tirolu u torbi mumije snežnog čoveka, nazvanog Eci, što ukazuje da je verovatno imala primenu i u religijske svrhe. Potvrdu za to nam daju neki od sibirskih naroda koji je još uvek koriste za isterivanje zlih duhova, ali i pogrebnim obredima.
RASPROSTRANJENOST
Raste najviše u listopadnim šumama, na živim i mrtvim stablima, kao i na panjevima. Ipak, ređe ćemo je naći na potpuno zdravom drveću, a najčešće je viđamo na bolesnim stablima i panjevima. Njeni domaćini su breza, jova, javor, bukva , lipa, dok je na drugim lišćarima ređa. Gljiva je višegodišnja i samo dodaje nove slojeve u vlažnom periodu.
Bukov trud, zajedno sa ostalima iz roda Fomes, koji izazivaju truljenje drveća, igra glavnu ulogu u sporom razlaganju velikih količina organskih materija u stablima, preradi ugljenika i osnovnih hranljivih supstanci koje se nalaze u mrtvom drveću.
Može se zameniti sa drugim drvenastim gljivama, kao recimo Phellinus igniarius, Ganoderma applanatum ili Formitopsis pinicola.
PLODNO TELO / karpofor/
Plodno telo je višegodišnje, a veličina se kreće od 10 pa sve do 40 cm u prečniku i 5 do 20 cm debljine. Oblikom podseća na veliko kopito, a boja varira od svetlo-sive, sive, bež-sive pa sve do boje uglja kod starijih primeraka. Gornja površina je glatka, tvrda, sa koncentričnim zonama nalik prstenovima na školjkama. Kod mlađih primeraka donja površina gljive,kao i rubovi su bledi. Površina donjeg dela sa sporama je malo udubljena, u početnim fazama rasta bela, a kasnije dobija bež do braon nijansu sa punim sazrevanjem. Razdvojene pore su tanke, od 3 do 4 po kvadratnom milimetru i dosta duge.
Unutrašnje tkivo ( meso ) je žutobraon,cimetasto, meko, i baršunasto.
Spore su bezbojne a otisak spora/ spore print / beo.
LEKOVITA SVOJSTVA
Prema jednom istraživanju protiv-upalnih i analgetičkih svojstava bukovog truda na pacovima, pokazala je značajno umanjenje upale, a takođe smanjuje i bolove (Park i dr, 2004). Efekat se dobija zbog suzbijanja određenih ćelijskih komponenti koje aktiviraju upalu, kao što su azot oksid, TNF–alfa i prostanglandina E-2 u makrofagima imunog sistema.
Kao aktivne komponente izdvojeni su polisaharidi sa imunostimulirajućem i antikancerogenim dejstvom, ergosterol peroksid, antivirusne i antibakterijske supstance, vanćelijski antimikrobni metaboliti.
Antikancerogeno svojstvo
Kod proučavanja u kojem je micelijum bukovog truda ispitan u fermentacionoj kulturi, polisaharidna komponenta pokazala je direktno potiskivanje rasta raka abdomena (Chen i dr, 2008).
Antibakterijsko i antivirusno svojstvo
Dokazano je da bukov trud zaustavlja rast bakterija Pseudomonas aeroginusis i Serratia marcescens dva zajednička patogena, koji uzrokuju bolesti kod čoveka. Osim toga, ekstrakt bukovog truda zaustavlja umnožavanje Bacilus subtilis (Suay i dr, 2000). Esencija ove gljive pokazuje jaka antivirusna svojstva (Stamets, 2002).
Alkoholni ekstrakt smanjuje sadržaj holesterola u krvi i ima antioksidantno i imunostimulirajuće svojstvo. Od drugih aktivnih supstanci sadrži agaricinsku i burikolovu kiselinu, polisaharid lanofil, d-glukozamin, ricinusovu, limunsku, jabukovu organsku kiselinu, 30% smole (starenjem se količina smole uvećava od 65 do 70%), masno ulje, fitosterin, glukozu i manitol.
Imunostimulirajuće svojstvo
Bukov trud se koristi za jačanje i stimulisanje imunog sistema zbog dejstva njenih polisaharida u imunom sistemu. Nema informacija o kliničkim studijama kod ljudi.
TRADICIONALNA I MEDICINSKA UPOTREBA
U Kini se koristi kao sredstvo koje pomaže pri varenju i za lečenje nekoliko vrsta raka (Hobbs, 1995).
Bukov trud je prisutan u farmaceutskoj industriji Mađarske, Kine i Indije. Nekoliko proizvoda, uključujući i ovu gljivu, se preporučuju kao stimulatori imunog sistema. Oni sadrže ekstrakte ili tinkture plodnog tela ili suvog micelijuma, uzgojeni na zrnastim kulturama ili u fermentacionim posudama.
Kroz istoriju su narodi Evrope, Severne Amerike i Azije koristili prah ove gljive kako bi pokrivali svoje rane i zaustavljali krvarenja. Zbog ovog svog svojstva u Evropi je dugo nosila naziv,, gljiva hirurga,, Evropljani su je još koristili i kod urastanja nokiju, a imala je primenu i kod lečenja reumatizma, protiv bolova i infekcija.
U tradicionalnoj kineskoj medicini se koristi da zagreje pluća, pojača životnu energiju...
Gljive Ballana
